بررسی تطبیقی دیدگاه زمخشری و علامه طباطبایی در فهم استفهامات قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و تفسیر دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری رشتة تفسیر تطبیقی موسسة آموزش عالی کوثر، قم، ایران

چکیده

استفهام از سبک‌های زیبای قرآنی برای بیان حقیقت و آگاهی دادن به مخاطب است. غالب استفهام‌های قرآن در بر دارندة اغراض و اهدافی غیر از استفهام حقیقی است. دانشمندان علم بلاغت، معانی ثانویة متعددی را از جمله انکار، استهزاء، تعجب، تقریر، نفی و... برای استفهام برشمرده‌اند. در نوشتار حاضر، با روش تطبیقی دیدگاه زمخشری و علامه طباطبایی در فهم استفهامات قرآنی بررسی شده‌است. هرچند شباهت‌های بسیاری در تبیین معنای ثانویة استفهام در دو تفسیر وجود دارد، لیکن وجوه اختلافی هم مشاهده می‌شود. تفاوت برداشت دو مفسر در فهم معنای استفهام، بیان نشدن معنای ثانویه از جانب یکی از دو مفسر یا از جانب هر دو مفسر، نمونه‌هایی از این وجوه اختلاف است. تفاوت برداشت دو مفسر از عواملی ناشی می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها، توجه به سیاق کلام، قرینه‌های لفظی و معنوی و نیز مخاطب آیه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Views of al-Zamakhshari and Allama Tabataba'i on Comprehension of Qur'anic Interrogatives

نویسندگان [English]

  • ali .mohammadiAshnani 1
  • fatemeh al-sadat arfa 2
1 Assistant Professor of Quranic Sciences and Interpretation of Faculty of Science and Technology of Holy Quran, Tehran, Iran
2 Ph.D. Student of Comparative Interpretation of Kowsar Institute of Higher Education, Qazvin, Iran
چکیده [English]

Interrogative constructions or Istifham are among aesthetic Qur'anic styles employed to convey the truth and inform the audience. Predominantly, Qur'anic interrogatives imply goals and intentions beyond actual questions. Rhetoricians have associated several secondary meanings with istifham, including denial, derision, surprise, assertion, curtsy, intimidation, abasement, deprecation, caution, persuasion, pray, censure, mention, explain, evenness and negation. This study adopts a comparative method to investigate the views of al-Zamakhshari and Allama Tabataba'i regarding the comprehension of interrogative constructions in the Qur'an. Although, both exegeses render close interpretations of the secondary meanings of interrogative constructions, a few variations can be detected. Such variations as different interpretations and discounting of a secondary meaning by one or both exegetes. Certain factors can contribute to such different interpretations, the most important ones having to do with, inter alia, speech style, semantic and grammatical ellipsis, and target audience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al-istifham (Interrogatives)
  • Secondary meanings
  • Al-Zamakhshari
  • Allama Tabataba'i
قرآن کریم. ترجمة ناصر مکارم شیرازی.
ابن‌منظور، محمدبن مکرّم. (1414ق.). لسان العرب. چ 3. بیروت: دار صادر.
ابن‌هشام، عبدالله بن یوسف. (بی‌تا). مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب. چ 3. قم: کتابخانة آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
ابن‌عاشور، محمدطاهر. (1420ق.).التحریر و التنویر. لبنان: مؤسسة التاریخ العربی.
ابوالسعود، محمدبن محمد. (بی‌تا). تفسیر ابی‌السعود. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
تفتازانی، سعدالدّین. (بی‌تا). مختصرالمعانی. قم: مؤسسة دارالفکر.
جمعه، حسین‌بن علی. (2005م.). جمالیة الخبر و الإنشاء. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
حسینی، سید جعفر. (1388). اسالیب المعانی فی القرآن. قم: مؤسسة بوستان.
خطیب قزوینی، محمدبن عبدالرّحمن. (بی‌تا). الإیضاح فی علوم البلاغة المعانی والبیان والبدیع. چ 2. بیروت: دار الکتب العلمیة.
دمامینی، بدرالدّین. (1304 ق.). تحفة الغریب علی المغنی. مصر: البهیة المصریة.
رجایی، محمدخلیل. (1371). معالم البلاغه، در علم معانی و بیان و بدیع. چ 3. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
زبیدی، مرتضی. (1414ق.). تاج العروس من جواهر القاموس. چ 1. بیروت: دار الفکر.
زرکشی، محمدبن عبدالله. (1410ق.). البرهان فی علوم القرآن. چ 1. بیروت: دار المعرفة.
زمخشری، جارالله محمود. (1407ق.). الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل. چ 3. بیروت: دارالکتاب العربی.
سیوطی، جلال‌الدّین. (421ق.). الإتقان فی علوم القرآن. چ 2. بیروت: دارالکتاب العربی.
طباطبایی، سوسن. (1379). «عوامل مؤثر در معانی بلاغی استفهام و بلاغت اسالیب استفهام در آیات قرآن کریم». ندای صادق. پیاپی 17ـ18.صص.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1417ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. چ . قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
فخر رازی، محمدبن عمر. (1420ق.). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). لبنان: دار احیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل‌بن احمد. (1409ق.). کتاب العین. چ 2. قم: نشر هجرت.
فوده، عبدالعظیم. (1372). اسالیب الإستفهام فی القرآن. قاهره: نشر الرسائل الجامعیة.
مطعنی، عبدالعظیم. (1420ق.). التفسیر البلاغی للإستفهام فی القرآن الکریم. قاهره: مکتبة وهبة.
نحاس، احمدبن محمد. (1421ق.). اعراب القرآن. لبنان: دار الکتب العلمیة.
واحدی، علی‌بن احمد. (1411ق.). اسباب نزول القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیة.
هاشمی، احمد. (1381). جواهرالبلاغة. چ 5. قم: مرکز مدیریت حوزة علمیة قم.