مقایسة نظرات ملاصدرا، علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی دربارة عالم ذر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشجوی کارشناسی ارشد پیام نور گروه علوم قرآن و حدیث، تهران، ایران

چکیده

بحث عالم ذر از دیرباز تاکنون از جمله مباحث پرچالش میان مفسران قرآن کریم، متکلمان و فلاسفة مسلمان بوده‌است. ریشة این مسائل هم مربوط به آیة 172 از سورة اعراف و احادیث وارده پیرامون آن می‌باشد. ملاصدرا آن را متعلق به عالَم عقول یا علم الهی می‌داند و معتقد است این عالم که در آن خداوند از همة اولاد آدم اقرار به ربوبیت خود را گرفته، مربوط به عالمی ‌ به نام عالم عقول مفارق است. به نظر صدرا، در عالم ذر همین وجودات نفسانی عالم دنیا به صورت بسیط و دارای وحدت جمعی موجود هستند و حقیقت توحید به انسان فهمانده شده‌است، اما علامه طباطبایی می‌گوید این عالم همان نشئة ملکوتی انسان است که در عین اینکه جنبة ملکی دارد، اگر به وجود ملکوتی خود از راه دلش توجه کند، آن معارف کلی توحیدی را درک می‌کند. جوادی آملی با وجود آنکه در مبانی فلسفی معتقد به حکمت متعالیة صدرایی است و خودش هم شاگرد بارز علامه طباطبایی است، اما در این زمینه، اندکی از استادان خود فاصله می‌گیرد و می‌گوید این عالم همان فطرت و سرشت انسان است؛ یعنی عالم ذر و میثاق، همان عالم فطرت و شهود قلبی است. به نظر او، هرگاه انسان به ساختار درون خود رجوع کند، چون خدا او را با سرمایة توحیدی خلق فرموده‌است، می‌تواند آن حقایق کلی توحید ربوبی را درک کند. به نظر نویسندگان، سخن هر سه نفر از باب حمل شایع و مصداق به یک چیز برمی‌گردد وآن وجود نشئه‌ای به نام ذر، بدون تقدم زمانی و واجد تقدم رتبی و مکانی نسبت به عالم طبیعت است که در آن حقایق توحیدی بر انسان عزضه شده‌است، ولی آنچه که با ساختار کلام وحی و اشهاد انسان‌ها بر نفوس خویش سازگارتر می‌نماید، بیان علامه جوادی آملی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Views of Mulla Sadra, Allameh Tabataba'i and Ayatollah Javadi Amoli, on the World of Zarr

نویسنده [English]

  • Mohammad Hasan Meshki
M.A. Student of Quran and Hadith Sciences, Payam-e Noor, Tehran, Iran
چکیده [English]

The world of Zarr has long been one of the most challenging topics among commentators of the Quran, as well as Muslim theologians and philosophers. The roots of the issues surrounding the topic are related to verse 172 from the surah A'raf and the hadiths orbiting around it. Mulla Sadra regards it as belonging to the world of intellect or divine knowledge, and believes that the world in which all the descendants of Adam have confessed to God’s lordship is related to a world called the Mysterious Intellect. According to Sadra, in the world of Zarr these very same spiritual entities of this world are present with unity in their existence, and the truth of monotheism is understood by mankind. But Allameh Tabataba’i says that this world is of the same angelic echelon and, while having an angelical aspect, if the people realize the existence of its kingdom through heart, the general teachings of monotheism are within their reach. However, Javadi Amoli, despite the fact that he is a philosopher based on the Transcendental wisdom of Sadra, who is also a distinguished student of Allāmeh Tabataba’i, has an opinion quite far from this, and says that this world is the same nature (Fetrat) of man. That is, the world of Zarr and Covenant is the same world of nature (Fetrat) and heartful intuition. In his view, whenever man refers to his inner structure, since God created him with monotheistic capital embedded inside, the general truths of  unity in devotion will be visible to him

کلیدواژه‌ها [English]

  • World of Zarr
  • Covenant of Loyalty
  • World of fitratt
  • World of immaterial
  • God's knowledge
قرآن کریم.
آشتیانی، جلال‌الدّین. (1378). شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله. (1379). النجاة مِن الغرق فی بحر الضلالات. مقدمه و تصحیح از محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن‌طاووس، علی‌بن موسی. (1377). اللهوف علی قتلی الطفوف. تهران: نشر جهان.
ابن‌عجیبه، احمد. (1419 ق.). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید. قاهره: حسن عباس زکی.
ابن‌بابویه قمی، محمدبن علی (صدوق). (1388). توحید. قم: نشر علویون.
ارسطو. (1378). اخلاق نیکوماخوس. ترجمة محمدحسن لطفی. تهران: طرح نو.
اکبری، محمدرضا. (1387). عالم ذر: آثار شگفت‌انگیز زندگی انسان. قم: مسجد مقدّس جمکران.
جوادی آملی، عبدالله. (1393). تفسیر تسنیم. ج 31. قم: اسراء.
ــــــــــــــــــــــــ . (1387). فطرت در قرآن. قم: اسراء.
ــــــــــــــــــــــــ . (1388). تفسیر انسان به انسان. قم: اسراء.
خویی، سید ابوالقاسم. (1430 ق.). قم: مؤسسة احیاء آثار الإمام الخویی.
رازی، فخرالدّین محمد. (1420 ق.). تفسیر کبیر. چ 3. بیروت: دار احیاء التراث.
سهروردی، یحیی‌بن حبش. ( 1375). مجموعة مصنفات شیخ اشراق. به تصحیح و مقدمة هانری کربن، سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سیوطی، جلال‌الدّین. (1404 ق.). درّ المنثور فی تفسیر الماثور. قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
شریف الرضی. (1379). نهج‌البلاغه. ترجمة محمد دشتی. قم: نشر مشهور.
شعرانی، ابوالحسن. (1371). ترجمه و شرح کشف المراد. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
الشهرزوری، شمس الدّین. (1372). شرح حکمة الاشراق (الشهرزوری). مقدمه و تحقیق از حسین ضیائی تربتی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
الشیرازی، قطب‌الدّین. (1383). شرح حکمة الإشراق. به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
صدرای شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1366). تفسیر القرآن الکریم. با تصحیح محمد خواجوی. قم: انتشارات بیدار.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1363). المشاعر. تهران: کتابخانة طهوری.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1981 م.). الحکمة المتعالیةفی الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار احیاء التراث.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1374). تفسیرالمیزان. ترجمة محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ . (1395). شیعه در اسلام. قم: بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ . (1388). انسان از آغاز تا پایان. ترجمة صادق لاریجانی. قم: بوستان کتاب.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (1356). مجمع البیان. ج 4: تهران: فراهانی.
طوسی، محمدبن حسن. (1386). تفسیر تبیان. ج 5. تهران: کتابخانة طهوری.
عیاشی، محمدبن مسعود. (1421 ق.). التفسیر. قم: مکتبة العلمیة الإسلامیة.
فتحی‌فر، مرتضی. (1394). تناسخ بودن یا نبودن. تهران: چاپ و نشر غرب.
فیض کاشانی، ملا محسن. (1386). تفسیر صافی. قم: نوید اسلام.
قمی، علی‌بن ابراهیم. (بی‌تا). تفسیر القمی. نجف: مطبعة النجف الأشرف.
کلینی، محمدبن یعقوب. (1377). اصول کافی. ج 2. قم: سوره.
لطفی، محمدحسن. (1367). مجموعة آثار افلاطون. ج 4. تهران: خوارزمی.
مجلسی، محمدباقر. (1993 م.). بحار الأنوار. بیروت: مؤسسة دار احیاء تراث الإسلامیة.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1375). شرح جلد هشتم اسفار اربعه. ج 1. قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
مصطفوی، حسن. (1378). ترجمة مصباح الشریعه. ج 1. تهران: مرکز نشر علامه مصطفوی.
مطهری، مرتضی. (1362). آشنایی با علوم اسلامی. ج 1. قم: صدرا.
معرفت، محمدهادی. (1386). التمهید. ج 7. قم: مؤسسة التمهید.
مفید، محمدبن نعمان. (1413 ق.). تصحیح الإعتقادات الإمامیة. قم: المؤتر العالمی‌ للشیخ المفید.
موسوی خمینی، روح‌الله. (1387). دیوان اشعار عرفانی. تهران: چاپ و نشر عروج.