جایگاه اصل علیت در اندیشه اسلامی(با تاکید بر آراء علامه طباطبائی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

اصل علیت یا برهان علیت (The Causal or cosmological Argument) از دو جنبة خداشناسی و انسان‌شناسی و نیز مسائل مربوط به این دو حایز اهمیت است. از جنبة خداشناسی، اصل علیت دست‌کم از لحاظ تأثیر مقدمات استدلال به عنوان علت بر نتیجة استدلال، مبنای تمام استدلال‌های اثبات ذات احدیت است و از جنبة انسان‌شناسی ارتباط این اصل با توحید افعالی و اختیار انسان، باب گسترده‌ای را باز می‌کند که زیربنای بسیاری از مبانی انسان‌شناسی قرار می‌گیرد. از این رو، بحث دربارة مسایل اصل علیت از اصلی‌ترین و مهم‌ترین مباحث فلسفه و اندیشة اسلامی از ابتدا تاکنون بوده‌است. در میان اندیشمندان و فیلسوفان مسلمان، اصل علیت مبنا و ریشة تمام استدلال‌های دیگر شناخته شده‌است. در دورة جدید، از سوی برخی از دانشمندان، شبهاتی بر اصل علیت وارد آمده‌است تا آن را از مبنا نادرست یا مردّد بدانند. به همین دلیل، فلاسفة اسلامی معاصر توجهی دوچندان به تبیین این اصل اساسی داشته‌اند. علامه طباطبایی به عنوان یکی از بزرگترین اندیشمندان و فیلسوفان در آثار خود، جنبه‌های گوناگون اصل علیت را بررسی کرده‌است. این مقاله با روش مطالعة کتابخانه‌ای به دنبال پاسخ به این سؤال کلی است که پذیرش و باور به اصل علیت چه جایگاهی در فکر و اندیشة اسلامی دارد؟ بنا بر این هدف، ابتدا مبانی و کلیات دیدگاه فلاسفة اسلامی و متکلمان دربارة اصل علیت احصا شده‌است و با تأکید بیشتر بر نظرات علامه طباطبایی به پاسخ این سؤال دست خواهیم یافت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Place of the Causality Principle in Islamic thought (with Emphasis on Allamah Tabataba'i's Views)

نویسنده [English]

  • Hamid Reza Basiri
Assistant Professor of Quran and Hadith Sciences, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran;
چکیده [English]

The causal or cosmological argument is of importance for both theology and anthropology and the issues surrounding the two. From a theological point of view, the principle of causality, at least in terms of the effect of basic rationalization, being the cause for the result of reasoning, is the basis of all arguments proving the essence of oneness. From an anthropological point of view, the relation of this principle to the unity of actions and human discretion prompts the subject that is the foundation of many anthropological basics. Therefore, the discussion of the issues of causal principle has been among the most central and crucial topics of Islamic philosophy and thought from the beginning. Among the scholars and philosophers of Islam, the principle of causality is the basis of all other arguments. In the new era, some scholars have raised doubts about the principle of causality in order to prove it false. For this very reason, contemporary Islamic philosophers have paid a great deal of attention to explaining this fundamental principle. Allameh Tabataba’i, as one of the greatest scholars and philosophers in his works, has examined various aspects of causality. This article, by the method of library study, seeks to answer this general question: What is the place of acceptance and belief in the principle of causality in Islamic thought? Therefore, first, the principles and generalizations of the viewpoints of Islamic philosophers and theologians regarding the principle of causation are mentioned and, with a greater emphasis on the views of Allameh Tabataba’i, the query shall be answered.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Causality
  • Islamic thought
  • Islamic Philosophy
  • Allameh Tabataba’i
قرآن کریم.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله. (1376). شفا (الهیّات). قم: دفتر تبلیغات حوزة علمیّة قم.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). رسائل (رسالةالحدود). قم: بیدار.
ایجی، عبدالرحمن. (بی‌تا). المواقف فی علم الکلام. بیروت: عالم الکتب.
برنجکار، رضا. (1383). خردنامه(هفته‌نامه) همشهری. تهران:
تستری، نورالله. (بی‌تا). إحقاق الحق (تعلیق نجفی مرعشی). تهران: الإسلامیة.
تفتازانی، سعدالدین. (1409ق.). شرح مقاصد. به اهتمام عبدالرحمن همیره. قم: منشورات الشریف الرازی.
جوادی آملی، عبدالله. (1374). تببین براهین اثبات خدا. قم: اسراء.
حقانی زنجانی، حسین. (1369). شرحنهایة‌الحکمة. قم: شکوری.
رازی، فخرالدّین. (بی‌تا). البراهین فی علم الکلام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
راسل، برتراند. (1349). چرا مسیحی نیستم؟ ترجمة س. الف و س. طاهری. تهران: انتشارات دریا.
سبزواری، هادی. (1387). شرح منظومه. قم: بوستان کتاب.
سهرودی، شهاب‌الدّین. (1366). حکمةالإشراق. تهران: مؤسّسة چاپ و انتشارات.
شیروانی، علی. (1369). ترجمه و شرح بدایةالحکمة. قم: بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــ . (1391). شرح مصطلحات فلسفی بدایة‌الحکمة و نهایة‌الحکمة. قم: بوستان کتاب.
صدر‌ای شیرزای، محمدبن ابراهیم. (1389). الحکمةالمتعالیه. تهران: مولی.
طباطبایی، سیّد محمدحسین. (1388). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: صدرا.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1363). اعجاز در قرآن. ویراسته میرزا محمد. تهران: نشر رجاء.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1360). بدایة‌الحکمة. قم: بوستان کتاب.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1427ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسّسة التاریخ العربی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1365). نهایة‌الحکمة. قم: جامعة مدرّسّین.
عمید، حسن. (1363). فرهنگ عمید. تهران: امیرکبیر.
فارابی، محمد. (1392). التعلیقات. تهران: مؤسّسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
قدردان ملکی، محمدحسن. (1375). اصل علیت در فلسفه و کلام. قم: دفترتبلیغات حوزة علمیّه قم.
مطهری، مرتضی. (1370). فطرت. تهران: صدرا.
ـــــــــــــــــــــ . (1383). مجموعه‌آثار. تهران: صدرا.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1390). معارف قرآن. قم: مؤسّسة آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).